Familjet zbulojnë fatin e fëmijëve hebrenj holandezë të humbur prej kohësh, të cilët vdiqën në Sobibor të nazistëve
27 janari shënon sot edhe ditën e Përkujtimit të Holokaustit, çlirimi i kampit Auschwitz-Birkenau, më i madhi nga kampet naziste të vdekjes, në 1945. Ndërkohë të tjera rrëfime na vijnë familjare, të mbijetuar të cilët tregojnë tmerrin në kampet gjermane.
Në një intervistë eksluzive për “CNN”, të afërmit e katër fëmijëve holandezë të vrarë nga nazistët kanë përshkruar trishtimin e tyre pasi u tha se etiketat e tyre të identitetit u gjetën në rrënojat e një kampi vdekjeje.
Kampi i shfarosjes në Sobibor, në Poloninë e pushtuar nga nazistët, u krijua në mars 1942 dhe u mbyll në fund të vitit 1943 pas një kryengritjeje të të burgosurve. Rreth 250,000 hebrenj vdiqën atje, sipas Qendrës Botërore të Përkujtimit të Holokaustit në Yad Vashem. Pas pushtimit gjerman të Holandës në vitin 1940, rreth 107,000 hebrenj u dëbuan nga vendi, kryesisht në Aushvic dhe Sobibor, ku u vranë. Sipas Muzeut Përkujtimor të Holokaustit të Shteteve të Bashkuara (USHMM), më pak se 25% e hebrenjve holandezë mbijetuan. Mes të vdekurve ishin dy xhaxhallarët e Yoram Haimit, arkeologut izraelit i cili kaloi 10 vjet duke gërmuar vendin e Sobibor së bashku me kolegët arkeologë Ëojciech Mazurek nga Polonia dhe Ivar Schute nga Hollanda. Së bashku ata zbuluan etiketat metalike të identitetit që u përkisnin katër fëmijëve hebrenj. Zbulimi bëri bujë vitin e kaluar pasi etiketat dukej se nuk ishin bërë nga autoritetet, por nga të afërmit e shqetësuar për ndarjen.
Tani të vendosura në Muzeun Shtetëror në Majdanek, Poloni, etiketat ishin të gdhendura me emrat, datat e lindjes dhe adresat e Deddie Zak, Annie Kapper, David Van Der Velde dhe Lea Judith De La Penha.
Të afërmit e Deddie dhe Lea u gjetën përpara se zbulimet të shpalleshin publikisht janarin e kaluar, por asnjë gjurmë e familjeve të Annie dhe David nuk u gjet — deri më tani. Këtë muaj, studiuesit nga faqja gjenealogjike MyHeritage gjurmuan të afërmit e tyre më të afërt të gjallë në SHBA. Roi Mandel, drejtor i kërkimit në MyHeritage, përdori arkivat dhe pemët familjare për të bashkuar pikat.
Ai tha për CNN:
“E ndjeva se ishte detyra ime të gjeja të afërmit e gjallë të Annie dhe Davidit, t’u tregoja atyre se çfarë u gjet në tokën e mallkuar Sobibor dhe të dëgjoja prej tyre historinë e familjes së tyre pothuajse të zhdukur. Ata janë të vetmet degë mbetur nga pemët e mëdha familjare dhe ata do të kenë për detyrë t’ua tregojnë brezave të ardhshëm historinë e këtyre fëmijëve”.
Vëllai dhe motra Sheryl dhe Rick Kool janë kushërinjtë e dytë të Davidit – gjyshja e tij ishte motra e stërgjyshit të tyre.
Familja Kools, prindërit e të cilëve kishin lindur në Holandë, e dinin se shumë nga familjet e tyre vdiqën, por nuk ishin në dijeni të Davidit, i cili vdiq në moshën 10-vjeçare.
Sheryl, e cila jeton në Seattle, tha për CNN: “Isha shumë e befasuar sepse nuk dija asgjë për Davidin dhe atë pjesë të familjes. Holokausti ishte kaq çnjerëzor. Pra, të kesh një emër specifik dhe një simbol konkret të jetës së tij, thjesht e bën atë një person real. Është padyshim e trishtueshme, por kënaqësi të kesh më shumë informacion dhe të bashkosh më shumë pjesë të enigmës”.
Vëllai i saj, i cili jeton në Kanada, i tha CNN:
“Emri i Davidit më ka kujtuar pikëllimin që gjyshja ime dhe shumë të tjerë, të cilët me fat ose qëllim arritën të shmangnin fatin e anëtarëve të familjes së tyre të vrarë, duhet të kenë pasur me vete. deri në fund të ditëve të tyre”.
Etiketa alumini e Annie u gjet pranë një varri masiv. Familja e saj u dërgua në Sobibor më 30 mars 1943. Kur treni mbërriti tre ditë më vonë, të gjithë 1255 pasagjerët u dërguan në dhomat e gazit. Annie ishte 12 vjeç. MyHeritage gjurmoi kushëririn e dytë të Annie Marc Draisen në Boston. Babai i Annie, Meijer ishte një kushëri i parë i nënës së tij Tilly.
“Ishte si të kishe një zë nga përtej varrit”, tha Draisen për CNN.
Draisen, i cili nuk ka parë kurrë një foto të Annie, tha: “Prindërit, duke krijuar këtë etiketë emri, po përpiqeshin dëshpërimisht të ruanin identitetin e vajzës së tyre dhe disa shpresa për mbijetesë, të cilat natyrisht nuk u realizuan”.
Koha e Mandelit ishte jashtëzakonisht prekëse, tha Draisen.
“Gruaja ime bëri një kërkim të vogël dhe shpejt mësoi se ditëlindja e Annie ishte 9 janari — pikërisht ditën kur MyHeritage më kontaktoi. Ajo do të kishte qenë 91 vjeç.”
Në prag të kryengritjes së vitit 1943, gjermanët shpërbënë kampin. Vendi ishte lëruar dhe mbjellë me një pyll pishe, sipas USHMM. Haimi tha për CNN se gërmimi, i cili filloi në 2007, zbuloi vendin e dhomave të gazit.
“Kishte tetë dhoma, 350 metra katrorë vrasje — 800 deri në 900 viktima në gjashtë deri në shtatë minuta,” tha ai.
Gërmimi zbuloi 80,000 artefakte, duke përfshirë këpucë, bizhuteri, proteza, kuleta dhe takëm, shtoi Haimi. Duke përshëndetur zbulimet, Haimi tha: “Aty ku ka të afërm ende gjallë, ata mund të kenë ndonjë informacion për ata fëmijë. Ne duam që historitë e tyre të tregohen.”
Lies Caransa udhëtoi për në Sobibor me djalin e saj në vitin 2013, pasi mësoi për etiketën që i përkiste Deddie – kushëririt të saj të parë. Dyshja u afruan pasi kaluan shumë bashkë në shtëpinë e gjyshërve të tyre. Duke qenë se nuk ishte fare 4 vjeç, Caransa u dërgua në një çerdhe kur familja e saj u grumbullua në vitin 1943. Nëna e saj i mbijetoi Aushvicit, por ajo nuk e pa më kurrë Deddie – atëherë 8 vjeç – tezen, xhaxhain apo gjyshërit e saj. Tani 82 vjeç dhe ende jeton në Amsterdam, Caransa i tha CNN: “Për shkak se nuk posedoj asgjë prej tij, erdhi si një tronditje — por erdhi gjithashtu si një shenjë nga parajsa.
“Gjithmonë kam menduar se kam një engjëll mbrojtës në shpatullën time, sepse shumë herë isha i sëmurë rrezikshëm, por gjithmonë shërohesha. Mendoj se Deddie është engjëlli im”.
Caransa-s iu dha një kopje e etiketës pasi ligji polak dikton që të gjitha gjetjet arkeologjike t’i përkasin shtetit. Megjithatë, ajo ka kaluar vite duke luftuar për origjinalin – por pa dobi.
“Unë nuk kam vëllezër, motra, halla, xhaxhallarë dhe nëna ime ka vdekur shumë kohë më parë. Kështu që shpresoj ta kem atë para se të vdes,” tha ajo.
Lea jetonte me nënën Judith dhe babain David në Amsterdam. Në qershor 1943 familja u deportua në kampin tranzit në Ëesterbork dhe përfundimisht në Sobibor. Ajo vdiq në moshën 6-vjeçare. Suzanna Flora Munnikendam është kushërira e dytë e Leas — gjyshet e tyre ishin motra. Ajo e dinte se gjyshja e saj vdiq në Sobibor, por nuk kishte dëgjuar kurrë për Lean.
“Është absolutisht tronditëse”, tha ajo për CNN.
Një zëdhënëse nga muzeu Majdanek tha se etiketat “janë një mundësi të jashtëzakonshme për të identifikuar” disa nga viktimat.
Ajo tha:
“Dëshmitë e prekshme të jetës së tyre që u përfunduan brutalisht me mbërritjen e tyre në platformën e shkarkimit të Sobibor, na lejojnë jo vetëm të zbulojmë historinë e tyre, por edhe t’ua përcjellim atë brezave të ardhshëm dhe të mbajmë të gjallë kujtimin e viktimave. ”
