Shkaku kryesor i historisë tragjike të shekullit të njëzetë, me krimet e saj të tmerrshme kundër njerëzimi, me luftërat të shumta që rezultuan në humbje të jetëve njerëzore, në shkallë masive, ishte vendosja e një regjimi totalitar në Rusi. Një përpjekje e zbatimit praktik të parullave të çmendura ideologjike për nevojën e “fitores së revolucionit socialist në mbarë botën”.
Ishte i ashtuquajturi “Revolucion socialist i Rusisë”, në vitin 1917, me sloganet e tij të rreme të barazisë sociale, që më vonë u bë një fazë nga e cila u përhap ideologjia e Nacional-Socializmit Gjerman dhe nazistët morën pushtetin politik në Gjermani.
Sistemi nazist pohoi gjithashtu nevojën për të vendosur një lloj barazie shoqërore dhe drejtësie që i përkisnin “Racës gjermane Ariane”.
Kjo frymë ideologjike ishte e kundërta e regjimi komunist. Krime të tilla të tmerrshme, befasuese të dëbimit e popujve të tërë nga vendlindja e tyre, u shoqëruan me gjenocid të bashkësive etnike. Ky ishte rezultat i veprimit komunist rus me regjimin totalitar.
Populli Tatar i Krimesë ishte një nga grupet e shumta të njerëzve që u internuan nga ai regjim, në maj 1944, nga Krimea në Azinë Qendrore dhe Rusinë Veriore. Gjatë viteve të para të mbikëqyrjes së NKVD, (anuluar vetëm në vitin 1956), kombi humbi rreth gjysmën e popullsisë së tij. Ishin kryesisht fëmijë, gra dhe pleq, përfshirë ushtarë Tatarë të Krimesë që kishin luftuar kundër Gjermanisë naziste dhe kishin punuar në ushtrinë e punës së detyruar.
Ka shumë njerëz të zgjuar dhe patriotë në historia e luftës kombëtare që ndikuan në kthimin tatarëve të Krimesë në atdheun e tyre. Ayshe Seitmuratova, ishte një grua guximtare që sfidoi regjimin totalitar të BRSS-së.
Ajo dha një kontribut të madh në luftën për kthimin e popullit të saj në Krime dhe rivendosjen e të drejtave kombëtare (1979-1990. Si korrespondent i stacionit radiofonik të ‘Zërit të Amerikës’ në SHBA, ajo informoi mbarë botën dhe publikun sovjetik për gjendjen e vështirë të popullit, tatar të Krimesë, për luftën e tyre vetëmohuese dhe afatgjatë, për të drejtën për të jetuar në atdheun e tyre në Krime.
Jeta e hershme
Ayshe Seitmuratova ka lindur në vitin 1937 në fshati Hadzhi-Elie, rrethi Mayak-Salynsky, që ndodhet në gadishullin e Krimesë. Babai i saj, Seitmurat Borseitov, u vra në aksion, duke mbrojtur BRSS-në. Nëna e saj Naime, me shtatë fëmijë, ishte deportuar në rajonin e Samarkandit në Uzbekistan (Azia Qendrore).
Dëbimi, poshtërimi dhe vuajtja e duruar nga familja e saj dhe njerëzit e saj, lanë një gjurmë të thellë, në shpirtin e Ayshes. Kështu, pasi mbaroi shkollën e mesme, ajo synoi të eksploronte historinë e popullit të saj dhe për të gjetur arsyet e persekutimit dhe diskriminimit të tyre.
Në vitin 1958, ajo hyri në Fakultetin e Historisë të Universitetit të Samarkandit. Në vitin 1963, Ayshe u diplomua me nderime nga universiteti. Filloi të punonte në një shkollë lokale dhe si asistente në Fakultetin Historisë.
Në vitin 1964, ajo bëri një përpjekje për t’u pranuar në shkollën pas-universitare të Historisë në Akademinë e Shkencave e BRSS. Ajo i kaloi me sukses të gjitha provimet. Megjithatë, ajo nuk u pranua, për shkak të veprimtarisë së saj në Lëvizjen Kombëtare Tatare të Krimesë.
Ajo ishte anëtare e një grupi nismëtar në Samarkand dhe më vonë u bë pjesë e Grupit Nismëtar të Uzbekistanit. Si përfaqësuese kombëtare e tatarëve të Krimesë, ajo udhëtoi vazhdimisht në Moskë. Së bashku me bashkëpunëtorët e saj, në takime me krerët e partisë, ajo u përpoq të provonte padrejtësinë dhe pavlefshmërinë e dëbimit të tatarëve të Krimesë.
Aktiviteti dhe pozicioni i saj kryesor monitorohej gjithmonë nga qeveria sovjetike dhe KGB-së.
Në fund të vitit 1965, ajo u pushua nga universiteti.
Më 14 tetor 1966, gjatë marrjes në pyetje nga KGB-ja e Samarkandit, Ayshe u arrestua. Ajo u shoqërua me roje në Moskë. Më 24 tetor, ajo u akuzua për një krim, me pretendimin se ajo “u angazhua në përgatitjen e shtypjen dhe shpërndarjen e dokumenteve shpifëse, që turpërojnë dhe acarojnë BRSS-në”. Një gjyq sekret u bë në maj 1967 dhe ajo u dënua me 3 vjet mbikëqyrje nga autoritetet.
Brenda një viti, Ayshe Seitmuratova u bë përfaqësuese e popullit të saj të lindjes në Moskë. Ajo gjithashtu mori pjesë aktive në mbledhjen e materialeve të shumta për tatarët e Krimesë, libra të shtypur vetë, etj. Ajo shkroi materiale për Lëvizjen Kombëtare tatare, të Krimesë dhe i shpërndau ato përmes organizatave sovjetike të të drejtave të njeriut.
Në vjeshtën e vitit 1967, ajo bëri një përpjekje të katërt, për t’u bërë studente pasuniversitare. Ajo i ndërthuri studimet me kontributin e saj në betejën e popullit për t’u kthyer në atdhe.
Burgimi
Në qershor 1971, disa muaj para se të mbronte tezën e saj, ajo u arrestua përsëri dhe u dënua sipas Kodit Penal të Uzbekistanit dhe Rusisë, me 3 vjet burgim. Ayshe e kreu dënimin e saj në kampet e Mordovisë.
Ajo u lirua në vitin 1974. Asaj iu mohua mundësia për të bërë kërkime dhe mësimdhënie. Por as burgu, as privimet dhe poshtërimet nuk mund ta thyenin shpirtin e Ayshes. Si një personazh i njohur publik, Ayshe e kuptoi që Bashkimi Sovjetik i kufizoi aktivitetet dhe përpjekjet e saj për të luftuar.
Në vitin 1978, Ayshe zbuloi se autoritetet kishin një plan për ta shtruar me forcë në një spitali psikiatrik. Ajo deklaroi hapur: “Do të ishte më mirë t’i vija flakën vetes dhe të digjesha në ‘Sheshin e Kuq’. Unë nuk kam asgjë për të humbur. Por para se ta bëj këtë, do t’i drejtohem botës myslimane dhe do të përshkruaj jetën e grave myslimane në BRSS-së”.
Ayshe i shkroi Andropov: “Të gjitha format e persekutimit në këshillat e vendit po vonojnë vdekjen time”. Më 23 qershor 1978 në Krime, gjatë një proteste kundër politikave diskriminuese të autoriteteve, të cilët nuk i lejuan tatarët e Krimesë të jetonin të lirë në vendin e tyre, Musa Mahmut kreu një akt vetëflijimi.
Autoritetet sovjetike nuk donin të kishin një skandal tjetër që mund të shkaktonte një reagimi negative në opinionin publik sovjetik dhe ndërkombëtar. Më në fund, Ayshe u lejua të emigronte.
Emigrimi dhe një jetë e re aktivizimi
Në nëntor 1978, Ayshe, me ndihmën e një “ftese Hebreje”, udhëtoi fillimisht në Vjenë, dhe në janar 1979, ajo mbërriti në New York.
Revista e pavarur myslimane ‘Ndikimi Ndërkombëtar’ (‘Impact International’) shkroi: “Sovjetikët besonin se i kishin dhënë fund Ayshes, por e kishin gabim. Ajo u tregoi të gjithëve se si një komb i vogël mysliman u shkatërrua në Krime”. Emigrimi në Shtetet e Bashkuara, përtej “Perdes së hekurt” shënoi një kapitull të ri në jetën e Ayshe dhe një fazë e re në luftën për të drejtat kombëtare dhe njerëzore të tatarëve të Krimesë.
Ajo u vendos në New York dhe u bë korrespondente tek transmetuesi radiofonik i ‘Zërit të Amerikës’. Transmetimet në rusisht, uzbekisht dhe azerisht, informuan publikun për çështjet e tatarëve të Krimesë. Zëri saj mund të dëgjohej në valët e Radio ‘Svoboda’ (Radio ‘Evropa e Lirë’), BBC dhe ‘Deutsche Welle’.
