Prestigjozja amerikane “Washington Post”, i ka dedikuar një artikull librit më të fundit të autores Lea Ypi “Të lirë”. Sipas tyre, libri është një rikujtim i përvojës së autores në Ballkanin e epokës komuniste. Në shkrimin e ‘WP‘ kapitujt e librit janë histori intime, filigrane të një jete që është e marrë si e mirëqenë. Në shkrim thuhet se për shekuj me radhë shqiptarët shërbyen si vezirë të mëdhenj dhe pashallëqe brenda Perandorisë Osmane.
Pjesë nga artikulli:
Prindërit e saj fillojnë të thurin një histori familjare revizioniste. Askush nuk kishte besuar ndonjëherë në komunizëm, thonë ata. Gjatë disa javëve të ardhshme, të afërmit e saj ia ndërtuan të gjithë ndjenjën e realitetit të Ypit: Vendi i saj ishte një burg, edukimi i saj ishte indoktrinim, versionet e vjetra të lirisë dhe demokracisë ishin gënjeshtra. “Por unë isha një pioniere,” kundërshton ajo me çalë, prekës, për anëtarësimin e saj të fituar me vështirësi në organizatën komuniste të fëmijëve. Shamia e saj e kuqe bëhet një leckë pluhuri. Ajo sapo kishte mbushur 11 vjeç.
Ypi, një teoricien i shquar politik në Shkollën Ekonomike të Londrës, u rrit në Shqipëri, një vend me brigje detare mahnitëse dhe male me gurë, me një komunitet kombëtar të përhapur historikisht në të gjithë besimet myslimane, ortodokse dhe katolike. Për shekuj me radhë shqiptarët shërbyen si vezirë të mëdhenj dhe pashallëqe kufitare brenda Perandorisë Osmane. Kur perandoria u shemb pas Luftës së Parë Botërore, një i famshëm vendas, Ahmet Zogu, u ngrit në sovran të një mbretërie të pavarur. Si Mbreti Zog, ai u bë subjekti i preferuar i shkrimtarëve të udhëtimit të jashtëzakonshëm. Pasoi një pushtim italian dhe pushtim nazist, i cili nga ana e tij u shty nga të majtët shqiptarë, një nga rastet e rralla kur partizanët vendas mundën pak a shumë fashistët vetë.
Komunistët shqiptarë nën Enver Hoxhën vendosën shpejt një regjim që e quajti veten si një bastion i stalinizmit të vërtetë. Një nga një, aleatët socialistë u larguan – Jugosllavia, Bashkimi Sovjetik, Kina – ndërsa udhëheqësit shqiptarë denoncuan çdo hapje ndaj Perëndimit si revizionizëm të shitur. U deshën më shumë se pesë vjet pas vdekjes së Hoxhës në 1985, dhe më shumë se një vit pasi u shemb Muri i Berlinit, që komunizmi shqiptar të zbehej në histori.
