Kollitja është një refleks i sistemit të frymëmarrjes që synon të mbrojë mushkëritë nga trupat e huaj ose irrituesit që përpiqen të hyjnë në traktin respirator. Shkaktohet kur substancat e mësipërme irritojnë nervat ndijore të vendosura në laring, trake, bronke të mëdha, mushkëri, por edhe në vende jashtë mushkërive si nazofaringu, kanali i jashtëm i dëgjimit të veshit, pleura, perikardi, diafragma, ezofag dhe stomak.
Kolla, bazuar në kohëzgjatjen e saj, ndahet në një kollë akute, kur zgjat nga disa minuta deri në disa ditë (p.sh. thithja e ushqimit, infeksionet akute) dhe një kollë kronike kur zgjat më shumë se 8 javë tek të rriturit dhe më shumë se 4 javë te fëmijët.
Kolla kronike është një problem global pasi vlerësohet të ndodhë në 5-10% të të rriturve dhe është më e zakonshme tek njerëzit mbi 60 vjeç, kryesisht te femrat. Kolla kronike ka efekte të rënda si tek vetë pacienti ashtu edhe tek ata që e rrethojnë. Pacienti shfaq vështirësi në të folur dhe në ushtrime, shqetësim të gjumit dhe rraskapitje, ndërsa për shkak të kollitjes intensive mund të shkaktohen të vjella dhe humbje të urinës . Në të njëjtën kohë, krijon shqetësim për rrethinën e pacientit, familjen, miqtë dhe kolegët e tij dhe në kombinim me ankthin për një sëmundje të rëndë themelore, mund të çojë në izolim social dhe shfaqjen e depresionit .
Shkaqet e kollës kronike
Kolla kronike shkaktohet nga shumë gjendje si:
Përdorimi i duhanit.
Bronkiti kronik i shkaktuar nga duhani.
Astma bronkiale e padiagnostikuar ose e parregulluar.
Infeksionet kronike si tuberkulozi dhe mykoza.
Bronkektazitë e krijuara nga infeksionet e përsëritura të rrugëve të frymëmarrjes.
Sëmundjet e ndërmjetme të frymëmarrjes si fibroza pulmonare dhe sarkoidoza.
Kanceri i mushkërive për të cilin mendojmë kryesisht nëse kemi një ndryshim në karakteristikat e kollës kronike tek duhanpirësit.
Por kolla mund të jetë edhe për shkak të sëmundjeve që nuk ndodhen në mushkëri. Ndër më të shpeshtat janë:
Sëmundjet e hundës, sinuseve (rinitit alergjik, pikimit postnazal), faringut dhe laringut.
Refluksi gastroezofageal dhe aspirimi i përmbajtjes së stomakut.
Sëmundjet e pleurit, si p.sh. pleuriti, mund të irritojnë nervat në pleurë dhe të shkaktojnë kollë.
Gjithashtu sëmundjet e zemrës, si insuficienca kardiake, në të cilën pacienti kollitet shtrirë dhe e detyron të ngrihet nga pozicioni ulur.
Ndonjëherë kolla mund të jetë edhe për shkak të barnave që pacienti po merr për një arsye tjetër, si për shembull disa ilaçe për trajtimin e hipertensionit arterial. Ndodh në rreth 15% të këtyre pacientëve dhe është i thatë dhe persistent kryesisht gjatë orëve të natës.
Së fundi, në një grup pacientësh shkaqet e kollës konsiderohen psikogjene.
Qasja diagnostike
Historia, ekzaminimi klinik dhe radiografia e gjoksit janë thelbësore në hetimin e kollës kronike. Një histori e mirë zakonisht do të çojë në drejtimin e duhur për të hetuar shkakun e tij. Pika me interes janë koha e shfaqjes së kollës, nëse ajo ndikohet nga stinët e vitit, nëse ka diçka që e shkakton ose e lehtëson atë, nëse pacienti pi duhan ose punon në zona me tym irritues, pluhur ose kimikate; nëse mbytet gjatë gëlltitjes, nëse kollitet gjatë natës, nëse kolla qetësohet me qëndrim ulur ose në këmbë dhe nëse ka gëlbazë, çfarë sasie dhe cilësie.
Një radiografi e gjoksit ndihmon në eliminimin e shkaqeve themelore të kollës dhe është një hap kyç në hetim. Një skanim CT nuk konsiderohet gjithmonë i nevojshëm. Por është e nevojshme nëse në rëntgen kemi diçka patologjike ose kur dyshojmë për sëmundje intersticiale, bronkektazi ose malinje.
Një mjet tjetër i dobishëm është spirometria për të ndihmuar në zbulimin e obstruksionit të rrugëve të frymëmarrjes dhe dallimin midis astmës bronkiale dhe sëmundjes pulmonare obstruktive kronike (COPD). Nëse ekziston një dyshim i fortë për rritjen e hiperreaktivitetit bronkial që nuk është bërë i dukshëm në spirometri, pacienti mund t’i nënshtrohet një testi sfidues me një ilaç specifik (metakolinë ose histaminë).
Bronkoskopia mund të ndihmojë në diagnostikimin apo edhe trajtimin në rastet kur dyshohet për aspirim të një trupi të huaj ose malinje . Por ka një rol qendror në diagnostikimin e sëmundjeve të tjera si sëmundjet intersticiale të mushkërive, infeksionet dhe sarkoidoza të cilat mund të shkaktojnë edhe kollë kronike”, thekson mjeku specialist.
Ekzaminimi otolaringologjik është gjithashtu një hap i rëndësishëm për të përjashtuar sëmundjet e rrugëve të sipërme të frymëmarrjes që mund të shfaqen me kollë kronike ose për të identifikuar gjendje të tilla si pikimi pas hundës ose refluksi gastroezofageal. Për këtë të fundit, në raste specifike, aplikohet një test me manometri ezofageale.
Trajtimi Në pacientët, kolla e të cilëve duket se shfaq elementë astmatikë, rekomandohet
përdorimi i barnave inhalatore (kortikosteroide, vetëm ose në kombinim me bronkodilatorët) për 2-4 javë. Medikamentet antacide (frenuesit e pompës protonike, antagonistët H2) duket se përfitojnë pacientët me simptoma ose gjetje të GERD. Antibiotikët _ato janë zgjidhje vetëm në rast të inflamacionit specifik (p.sh. tuberkulozi) ose kontaminimit të bronkektazive nga mikrobe specifike. Në kollën kronike që nuk i përgjigjet trajtimit, medikamentet neuromoduluese ndihmojnë në uljen e intensitetit të kollës dhe përmirësimin e cilësisë së jetës. Barnat si morfina ulin hiperreaktivitetin bronkial, shpeshtësinë dhe intensitetin e kollës, ndërkohë që së fundmi po testohen agjentë të rinj për pacientët me kollë kronike persistente që nuk i përgjigjen preparateve të mësipërme.
